Çəpgözlük (Göz Qaçması) Nədir? Səbəbləri, Əlamətləri, Növləri və Müalicəsi

Çəpgözlük gözlərin simmetrik olmadığı bir göz xəstəliyidir. Normalda gözlər uyğun şəkildə eyni istiqamətə baxmalıdır. Bu vəziyyətdə bir göz düz irəli, digər göz isə fərqli istiqamətə baxır. Buna görə də, hər iki gözün fərqli yerlərə fokuslanmasına və fərqli şəkillər almasına səbəb olan ikiqat görmə və ya refraktiv qüsur kimi tanınan bir vəziyyət yarana bilər.

Çəplik adətən anadangəlmə olur, lakin sonradan da yarana bilər. Anadangəlmə çəplik körpələrdə və ya uşaqlarda müşahidə edilə bilir. Sonradan yaranan çəpgözlük isə nevroloji xəstəliklər, travmalar, infeksiyalar və ya qalxanabənzər vəzdəki pozğunluqlar kimi bir çox müxtəlif səbəblərdən yarana bilər.

Müalicə edilməzsə, çəpgözlük görmə itkisi kimi daha ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Buna görə də, çəplik şübhəsi olan insanların oftalmoloqa müraciət etməsi, diaqnoz və müalicə üçün lazımi addımları atması vacibdir.

Çəpgözlüyün Əlamətləri Hansılardır?

Çəpliyin ən açıq əlaməti gözlərin bir-birindən fərqli istiqamətə baxmasıdır. Uşaqlarda çəpgözlük bir gözünü günəşdə qıymaq və ya bağlamaq, tez-tez büdrəmək və yıxılmaq, oxumaq və yazmaqda çətinlik çəkmək kimi simptomlarla özünü göstərə bilər. Uşaqlarda çəpgözlüyün müalicə olunmaması gələcəkdə ambliopiya, ikili görmə, baş ağrıları və özünə inam problemlərinə səbəb ola bilər.

Ümumiyyətlə, çəpgözlüyün əlamətləri aşağıdakıları əhatə edə bilər:

• Gözlərin fərqli istiqamətlərə baxması

• Gözlərin bir-birindən asılı olmadan hərəkət etməsi: Bir göz düz baxarkən, digər göz yuxarı, aşağı, sağa və ya sola yönəlir.

• Görmə bulanıqlığı

• İkili görmə (Diplopiya): Gözlər bir obyektə düzgün fokuslanmadıqda eyni obyekt iki ayrı obyekt kimi görünə bilər.

• Göz yorğunluğu

• Dərinlik qavramının itməsi

• Bir gözün bağlanması və ya qısılması

• Təkrarlanan göz qırpma və ya göz ovuşdurma

Çəpgözlük Hansı Səbəblərdən Yaranır?

Çəpliyin əsas səbəbləri gözlərdə sinir zədələnməsi və ya göz ətrafındakı əzələlərin işləməməsidir. Digər səbəblər aşağıdakılardır:

• Genetik faktorlar

• Müalicə edilməmiş refraktiv qüsurlar

• Bir gözdə zəif görmə

• Serebral iflic

• Daun sindromu

• Hidrosefaliya xəstəliyi

• Qlioma

• İnsult

• Beyin sahəsinə, sinirlərə və göz əzələlərinə zərər verə bilən baş xəsarətləri

• Nevroloji (sinir sistemi) problemlər

• Şəkərli diabet xəstəliyi

Çəpliyin Növləri Hansılardır?

Çəpgözlük növləri çəpliyin dərəcəsinə, istiqamətinə və yaşa görə fərqlənir:

Ezotropiya: Bu növ çəpgözlükdə bir və ya hər iki göz içəriyə, buruna doğru çevrilir. Bu vəziyyət həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə müşahidə oluna bilər.

Ekzotropiya: Bu növ çəpgözlükdə bir və ya hər iki göz çölə, qulağa doğru çevrilir. Ekzotropiya xüsusilə uzaq məsafəyə baxarkən daha çox görünə bilər.

Hipertropiya: Bu növdə bir göz yuxarıya doğru yönəlir. Digər göz isə normal mövqedə qalır.

Hipotropiya: Bir göz aşağıya doğru yönəlir. Digər göz isə normal mövqedə qalır.

Müştərək çəpgözlük: Gözlərin hər ikisi növbə ilə müxtəlif istiqamətlərə çevrilir. Məsələn, bəzən sağ gözdə çəplik yaranarkən, digər zamanlarda sol gözdə çəplik yarana bilər.

Gizli çəpgözlük (Heteroforiya): Bu növ yalnız müəyyən şərtlər altında, məsələn, stress, qızdırmalı xəstəlik və ya yorğunluq zamanı görünə bilər. Gözlər normal vəziyyətdə doğru istiqamətə baxır, lakin müəyyən hallarda çəpgözlük yaranır.

Çəpgözlük Diaqnozu Necə Qoyulur?

Çəpgözlük (strabismus) diaqnozu bir neçə üsul və testlər vasitəsilə qoyulur. Göz həkimi (oftalmoloq) bu diaqnozu qoymaq üçün müxtəlif metodlardan istifadə edə bilər:

1. Anamnez: Həkim ilk növbədə pasiyentin və ya valideynlərin tibbi tarixçəsini soruşur. Bu mərhələdə simptomların nə vaxt başladığını, necə inkişaf etdiyini və pasiyentin ailəsində oxşar problemlərin olub-olmadığını öyrənir.

2. Görmə testi: Həkim görmə qabiliyyətini yoxlamaq üçün müxtəlif testlər aparır. Bu testlər hər iki gözün görmə qabiliyyətini və hər hansı bir refraktiv qüsurun olub-olmadığını müəyyən edir.

3. Göz hərəkətləri testi: Həkim gözlərin hərəkətini qiymətləndirir. Bu test zamanı həkim xəstənin gözlərini müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət etdirməsini istəyir və gözlərin sinxronluğunu müşahidə edir.

4. Göz örtmə testi: Bu test zamanı həkim bir gözü örtərək digər gözün hərəkətini izləyir. Göz örtüldükdə və açıldıqda hər hansı bir dəyişiklik və ya hərəkət varsa, bu çəpgözlüyün əlaməti ola bilər.

5. Görmə dərinliyi testi: Gözlərin düzgün fokuslanıb-fokuslanmadığını və dərinlik qavramasının normal olub-olmadığını yoxlamaq üçün testlər aparılır. Bu testlərdə xəstənin üçölçülü obyektləri necə gördüyü yoxlanır.

6. Refleksiya testi: Həkim gözlərin önündə işıq mənbəyi istifadə edərək işığın göz bəbəklərində necə əks olunduğunu yoxlayır. Bu test çəpgözlüyün növünü və dərəcəsini müəyyən etməyə kömək edir.

7. Göz dibinin müayinəsi: Göz bəbəklərinin genişlənməsi üçün xüsusi damcılar istifadə olunur və sonra göz dibinin müayinəsi aparılır. Bu, göz əzələlərində və ya sinirlərində hər hansı bir problem olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.

8. Sinir sistemi testi: Sinir sisteminin funksiyalarını yoxlamaq üçün müxtəlif nevroloji testlər aparıla bilər. Bu, çəpgözlüyün səbəbinin sinir sistemi ilə bağlı olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.

Bu testlər nəticəsində həkim çəpgözlüyün növünü, dərəcəsini və səbəbini müəyyən edə bilər. Erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə çəplik və onunla əlaqəli görmə problemlərinin qarşısını almaq mümkündür.

Çəpgözlük Necə Müalicə Edilir?

Çəpgözlük müalicəsi müxtəlif üsullarla həyata keçirilir və müalicə üsulu çəpgözlüyün səbəbi, növü və dərəcəsinə bağlı olaraq dəyişir. Aşağıda müalicənin əsas üsulları verilmişdir:

1. Eynəklər və ya kontakt linzalar: Görmə qüsurları səbəbindən yaranan çəpgözlük üçün uyğun eynək və ya kontakt linzalar təyin edilir. Bu vasitələrlə gözlər daha az fokuslanma ehtiyacı duyduğu üçün gözlər düzgün istiqamətdə qala bilir.

2. Göz məşqləri: Həkim göz əzələlərinin gücləndirilməsi və koordinasiyasının artırılması üçün müxtəlif göz məşqləri təyin edə bilər. Bu məşqlər gözlərin sinxron işləməsini təmin edə bilər.

3. Göz örtmə (patching): Ambliyopiya (göz zəifliyi) olan uşaqlarda güclü gözün örtülməsi və zəif gözün daha çox istifadə edilməsini təmin etmək üçün göz örtmə üsulu istifadə olunur. Bu, zəif gözün güclənməsinə kömək edir.

5. Botoks injeksiyaları: Bəzi hallarda göz əzələlərinə botulinum toksini (Botoks) injeksiyaları edilir. Bu, əzələlərin fəaliyyətini müvəqqəti olaraq zəiflədir və gözlərin düzgün istiqamətə yönəlməsinə kömək edir. Çəpgözlüyün botoksla müalicəsi Azərbaycanda yalnız Cərrah Oftalmoloq Dr. Günel Xalıqverdiyeva tərəfindən tam ağrısız şəkildə və müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir.

6. Cərrahiyyə: Əgər digər müalicə üsulları nəticə vermirsə və ya çəpgözlük ciddi dərəcədədirsə, göz əzələlərinin düzəldilməsi üçün cərrahiyyə əməliyyatı tövsiyə edilə bilər. Bu əməliyyat zamanı həkim göz əzələlərini qısaldaraq və ya uzadaraq gözlərin düzgün istiqamətə yönəlməsini təmin edir.

7. Vision terapiya: Bu, xüsusi məşqlər və texnikalarla gözlərin koordinasiyasını və funksiyasını artırmaq üçün həyata keçirilən bir proqramdır. Vision terapiya oftalmoloq və ya optometrist tərəfindən aparıla bilər.

8. Dərman müalicəsi: Bəzi hallarda çəpgözlüyün səbəbi olaraq tiroid və ya digər xəstəliklər müəyyən edildikdə, bu xəstəliklərin müalicəsi üçün dərmanlar təyin edilə bilər.

Hansı müalicə üsulunun seçiləcəyinə dair qərar oftalmoloq tərəfindən pasiyentin fərdi vəziyyətinə uyğun olaraq verilir. Erkən diaqnoz və müalicə çəpgözlüyün təsirlərini minimuma endirmək və göz sağlamlığını qorumaq üçün çox önəmlidir.