Qlaukoma: Səbəbləri, Əlamətləri, Növləri və Müasir Müalicə Yolları

Qlaukoma, dünya miqyasında milyonlarla insanın görmə qabiliyyətini təhdid edən bir göz xəstəliyidir. Xəstəlik, göz içi təzyiqin artması və bu təzyiqin görmə sinirinə təsiri nəticəsində yaranır. Müalicə olunmadığı təqdirdə qlaukoma tədricən görmə itkisinə və hətta korluğa səbəb ola bilər. Bu məqalədə qlaukomanın səbəbləri, əlamətləri, növləri və müasir müalicə üsulları barədə geniş məlumat verəcəyəm.

Qlaukoma Nədir?

Qlaukoma, əsasən, göz içi təzyiqin (intraokulyar təzyiq) artması ilə əlaqəli bir xəstəlikdir. Gözün içindəki mayenin (aqueous humor) düzgün axmaması nəticəsində təzyiq artır və bu da görmə sinirinə zərər verir. Görmə siniri göz ilə beyin arasında məlumatı daşıyan əsas yoldur və onun zədələnməsi geri dönməz görmə itkisinə səbəb ola bilər.

Qlaukoma müxtəlif səbəblərdən yarana bilər, o cümlədən irsi faktorlar, yaşlanma, göz yaralanmaları, diabet və digər sağlamlıq problemləri kimi.

Qlaukomanın Səbəbləri

Qlaukoma əsasən aşağıdakı səbəblərdən yaranır:

1. Göz İçi Mayenin Axınının Pozulması: Göz içi təzyiqin artması, gözün daxili mayesinin normal axınının pozulması ilə əlaqədardır. Bu maye gözün ön kamerasından xüsusi kanallarla çıxır və bu kanalların tıxanması və ya daralması təzyiqin artmasına səbəb olur.

2. İrsiyyət: Qlaukoma ailə üzvləri arasında irsi ola bilər. Əgər ailənizdə qlaukoma olan bir şəxs varsa, sizdə də risk yüksək ola bilər.

3. Yaş: Xəstəlik ən çox 40 yaşdan yuxarı insanlarda meydana gəlir və yaşlandıqca risk artır.

4. Digər Sağlamlıq Problemləri: Diabet, yüksək qan təzyiqi, ürək xəstəlikləri və hipotiroidizm kimi problemlər qlaukoma riskini artırır.

5. Göz Yaralanmaları və Cərrahiyyə: Gözə dəyən zədələr, əməliyyatlar və ya iltihablar qlaukomanın inkişafına səbəb ola bilər.

Qlaukomanın Növləri

Qlaukoma müxtəlif növlərə bölünür, hər növün özünəməxsus xüsusiyyətləri və müalicə yanaşmaları var. Əsas qlaukoma növləri bunlardır:

1. Açıq-bucaqlı Qlaukoma: Bu, qlaukomanın ən yayılmış növüdür və çox vaxt simptomsuz inkişaf edir. Gözün drenaj sistemi tədricən tıxanır və göz içi təzyiq artmağa başlayır. Bu növ qlaukoma, adətən, illərlə tədricən irəliləyir və görmə itkisi çox gec mərhələdə özünü biruzə verir.

2. Kəskin Qapalı-bucaqlı Qlaukoma: Bu növ qlaukoma ani olaraq baş verə bilər və təcili tibbi müdaxilə tələb edir. Qəflətən göz içi təzyiq kəskin şəkildə artır, bu da ciddi göz ağrısı, baş ağrısı, bulanıq görmə və göz qızarması ilə müşayiət olunur.

3. İkincili Qlaukoma: İkincil qlaukoma, göz zədələnmələri, göz iltihabları, şişlər və ya diabet kimi digər sağlamlıq problemlərindən qaynaqlanır.

4. Konqenital Qlaukoma: Bu, nadir bir növdür və körpələrdə və uşaqlarda yaranır. Konqenital qlaukoma, gözün drenaj sisteminin düzgün inkişaf etməməsi nəticəsində yaranır və erkən mərhələdə diaqnoz qoyulması vacibdir.

Qlaukomanın Əlamətləri

Qlaukomanın əlamətləri xəstəliyin növünə və mərhələsinə görə dəyişir. Əksər hallarda qlaukoma ilkin mərhələlərdə simptom vermədən inkişaf edir, lakin bəzi əlamətlər aşağıda verilmişdir:

• Görmə sahəsinin daralması və ya itməsi (tunel görmə)

• Bulanıq görmə

• Göz ağrısı və baş ağrısı

• İşığa həssaslıq və ya işıq mənbələri ətrafında halqaların görünməsi

• Göz qızarması

• Ürəkbulanma və qusma (kəskin qapalı-bucaqlı qlaukoma zamanı)

Qlaukomanın Diaqnozu

Qlaukomanın erkən diaqnozu görmə itkisini önləmək üçün çox vacibdir. Göz müayinəsi zamanı göz həkimi bir neçə test apararaq qlaukomanın olub-olmadığını yoxlayır. Bunlara göz içi təzyiqinin ölçülməsi (tonometriya), görmə sahəsinin testləri, görmə sinirinin qiymətləndirilməsi və gözün daxili strukturlarının yoxlanılması daxildir.

Qlaukomanın Müasir Müalicə Yolları

Qlaukomanın müalicəsi əsasən göz içi təzyiqi azaltmağa yönəldilmişdir. Müalicə üsulu xəstəliyin növü, mərhələsi və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə fərqlənir. Əsas müalicə metodları bunlardır:

1. Dərmanlar: Qlaukoma üçün əsas müalicə metodu dərmanlardır. Göz damcıları və ya tablet şəklində olan dərmanlar göz içi təzyiqini azaltmağa və maye axınını yaxşılaşdırmağa kömək edir. Bu dərmanlar müntəzəm olaraq istifadə edilməlidir.

2. Lazer Cərrahiyyəsi: Lazer prosedurları, açıq-bucaqlı və ya qapalı-bucaqlı qlaukoma üçün istifadə edilə bilər. Lazer trabekuloplastika açıq-bucaqlı qlaukoma zamanı göz içi mayenin axınını yaxşılaşdırır, lazer iridotomiya isə qapalı-bucaqlı qlaukoma üçün istifadə olunur.

3. Mikroinvaziv Cərrahi Müdaxilə (MİGS): Bu, qlaukomanın müalicəsi üçün son illərdə istifadə edilən bir metoddur. MİGS, ənənəvi cərrahi metodlardan daha az invazivdir və bərpa müddəti daha qısadır.

4. Cərrahi Müdaxilə: Əgər digər müalicə üsulları təsir etməzsə, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Trabekulektomiya və ya digər cərrahi prosedurlar göz içi təzyiqi azaltmaq üçün istifadə olunur.

Qlaukomanın Qarşısını Almaq Üçün Məsləhətlər

Qlaukoma riskini azaltmaq üçün bəzi sadə, lakin effektiv addımlar ata bilərsiniz:

• Müntəzəm Göz Yoxlamaları: Xüsusilə risk altında olan şəxslər (40 yaşdan yuxarı, ailəsində qlaukoma olanlar, diabet xəstələri və s.) üçün müntəzəm göz müayinələri çox vacibdir.

• Sağlam Yaşam Tərzi: Sağlam qidalanma, müntəzəm idman və diabet kimi xəstəliklərin idarə olunması qlaukoma riskini azalda bilər.

• Gözləri Travmalardan Qorumaq: İdman və ya digər riskli fəaliyyətlər zamanı qoruyucu eynəklər istifadə edin.

• Göz Dərmanlarından İstifadə: Əgər həkim tərəfindən göz damcıları və ya dərmanlar təyin olunubsa, onlardan düzgün istifadə etmək vacibdir. Xüsusilə steroid dərmanları həkim nəzarəti olmadan özbaşına qəbul etmək olmaz.

Qlaukoma ilə Yaşamaq və Görmə İtki Riski ilə Mübarizə

Qlaukoma diaqnozu qoyulan şəxslər üçün həyat tərzi dəyişiklikləri və müntəzəm tibbi nəzarət çox vacibdir. Qlaukoma ilə yaşamaq, düzgün müalicə, gözə qayğı və sağlam həyat tərzi ilə mümkündür. Müalicənin effektiv olması üçün həkimlə müntəzəm məsləhətləşmələr və təlimatlara riayət etmək vacibdir.